Ćwiczenia z pytań krytycznych

Ćwiczenia z pytań krytycznych z Magdą Szcześniak i Łukaszem Zarembą

Zapraszamy na ćwiczenia dla dorosłych ze stawiania pytań krytycznych. Spróbujemy wspólnie przyglądać się wybranym zjawiskom współczesnym – często takim, które ogniskują konflikty społeczne – zastanawiając się, o czym mówimy, gdy kłócimy się o sprawy podstawowe.

Czy ktoś jeszcze pamięta teleturniej “Va Banque”? Ważne są odpowiednio zadane pytania! Co więcej, sens może mieć też przewrotna logika, zgodnie z którą wszystkie odpowiedzi są już odsłonięte, a pytania następują dopiero po nich. Można w niej dostrzec jeden z modeli krytycznego myślenia. W debacie publicznej dużo łatwiej znaleźć przecież odpowiedzi niż pytania. Najtrudniej zaś jest je samodzielnie stawiać. Pytania krytyczne – w tym miejscu należy pewnie porzucić analogię z turniejem telewizyjnym – balansują między podważeniem dominujących opinii i formuł zdrowego rozsądku a rozpoznaniem własnego usytuowania; próbują odnaleźć się gdzieś między zbyt swobodną relatywizacją, autentycznymi momentami niewiedzy, a czasem również rozpoznaniem rzeczywistych stawek i warunków podstawowych sporów społecznych.

Podczas pierwszego spotkania zadamy pytanie autotematyczne: o granice krytycznego myślenia. A co innego doprowadza pytania krytyczne do ściany jak nie teorie spiskowe? Te kompleksy wiedzy, przeświadczeń i założeń, w odróżnieniu od “fake newsów”, nie wpisują się w proste kalkulacje, wyrzucające wynik prawda/fałsz. Ich siła i znaczenie wynikają między innymi z umiejętnego rozpoznawania pewnych elementów układanki społecznej; z rozpoznania niezborności dominujących opowieści i “prawdziwego” życia (dlatego zmarły niedawno teoretyk Fredric Jameson nazywał je “mapowaniem poznawczym słabszych”), a często zapewne również z pragnienia wiedzy.

dr Magda Szcześniak – Adiunktka w Instytucie Kultury Polskiej UW, kierująca specjalizacją „Kultura wizualna”. Autorka książek „Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji” (Warszawa 2016) oraz „Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce” (Warszawa 2023), współautorka dwutomowej publikacji „Kultura wizualna w Polsce” (Warszawa 2017). Dwukrotna stypendystka Fundacji Fulbrighta (2010/11, University of Rochester, Graduate Program in Visual and Cultural Studies; 2019/20, Duke University, Institute for Critical Theory) i Narodowego Centrum Nauki (grant Preludium w latach 2013-2015 oraz Sonata w latach 2018-2023). Laureatka Nagrody Naukowej „Polityki” 2017 (nauki humanistyczne) oraz stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców 2017-2020. Publikowała m.in. w „New Literary History”, „Oxford Art Journal”, „Journal of Visual Culture”, „Tekstach Drugich”, „Dialogu”, „Kontekstach”, „Kulturze i Społeczeństwie”, „Kwartalniku Filmowym”. Obecnie kieruje projektem badawczym Reprezentacje klas ludowych we współczesnej polskiej kulturze wizualnej (IDUB UW) i jest wicedyrektorką Instytutu Kultury Polskiej UW. Za książkę „Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce” nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia, Nagrody im. Marcina Króla, Nagrody Historycznej Polityki i Nagrody im. Jerzego Giedroycia

dr Łukasz Zaremba – Badacz wizualności, tłumacz, kurator. Wykładowca w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książki „Obrazy wychodzą na ulice” (2018). Interesuje się teoriami kultury wizualnej i metodologią badań wizualnych. Laureat Stypendium FNP START 2012 i START 2013 i stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców 2016 – 2019. Współtłumacz książki Jonathana Crary’ego „Zawieszenia percepcji” (2009), tłumacz książki W.J.T. Mitchella „Czego chcą obrazy?” (2013), Nicholasa Mirzoeffa, „Jak zobaczyć świat” (2016) i Hito Steyerl, „Wyklęty lud ekranu” oraz wielu innych tekstów z kultury wizualnej. Współredaktor podręcznika akademickiego „Antropologia kultury wizualnej” (2012) i tomów „Kultura wizualna w Polsce „(2017).